შალვა ნუცუბიძე

ლაიპციგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიურ მეცნიერებათა დოქტორი, თბილისის უნივერსიტეტის დამაარსებელი და პრორექტორი, ფუნდამენტური ბიბლიოთეკის დირექტორი, მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიის კათედრის გამგე, აკადემიკოსი შალვა ნუცუბიძე დაიბადა წყალტუბოს რაიონის სოფელ ფარცხანაყანევში, 1888 წლის 14 დეკემბერს. მომავალი ფილოსოფოსი, მეცნიერი და საზოგადო მოღვაწე განათლების მიღებას ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში იწყებს. ნათესავი, რომელთანაც ცხოვრობდა სწერდა მის მშობლებს: მთელი ღამე კითხულობს და ბევრ ნავთს მიწვავს, მაგრამ მისგან კარგი ადამიანი დადგებაო. სწავლა ჯერ პეტერბურგის უნივერსიტეტში გააგრძელა, ხოლო შემდეგ გერმანიაში, ლაიპციგისა და ბერლინის უნივერსიტეტების საზაფხულო სემინარებს ესწრებოდა. სწორედ გერმანიაში დაიწყო დამოუკიდებელი ფილოსოფიური სისტემის ჩამოყალიბება, რომელსაც ჭეშმარიტების თეორია უწოდა. მოგვიანებით, როცა ივანე ჯავახიშვილმა განათლებული ახალგაზრდები შემოიკრიბა და სახელმწიფო უნივერსიტეტის გახსნისათვის მზადება დაიწყო, შალვა ნუცუბიძე მის აქტიურ მხარდამჭერად გვევლინება, იყო უნივერსიტეტის პირველი პრორექტორი და პირველი ქართული სახელმძღვანელოების ავტორი. 1918-1921 წლებში, შალვა ნუცუბიძე პოლიტიკურ საქმიანობაში ერთვება, არის დამფუძნებელი კრების წევრი და დამოუკიდებლობის აქტის ხელმომწერი. ქვეყნის გასაბჭოების შემდეგ ირჩევს რთულ გზას და საქრთველოში რჩება, საბჭოთა რეჟიმის მხრიდან მუდმივად დევნილი და შევიწროვებული. ის ჯერ 1921 წელს, ხოლო შემდეგ 1938 წელს დააპატიმრეს, საცხოვრებელი ბინა ჩამოართვეს და გერმანიის ფაშიზმის აგენტობაში დასდეს ბრალი. ციხეში 10 თვე გაატარა. ვითარება მას შემდეგ შეიცვალა, რაც სტალინი „ვეფხისტყაოსნის“ რუსულად თარგმნით დაინტერესდა და ეს საქმე შალვა ნუცუბიძეს ანდო. მოგვიანებით ის ხშირად ამბობდა , რომ რუსთაველმა და „ვეფხისტყაოსანმა“ მისი სიცოცხლე იხსნა. ნათარგმნი პოემა მრავალათასიანი ტირაჟით გამოიცა, ჰონორარი მეცნიერმა ქვეყნის თავდაცვის ფონდში გადარიცხა. საბჭოთა ხელისუფლებამ შალვა ნუცუბიძე უნივერსიტეტიდან რამდენჯერმე მოხსნა და დააბრუნა. თუმცა ინტერესი მისი ნაშრომების მიმართ არასოდეს განელებულა,მის საჯარო ლექციებს უამრავი ხალხი ესწრებოდა. წესრიგის დასაცავად ხშირად ცხენოსანი პოლიციის გამოძახება სჭირდებოდათ. გამოირჩეოდა ორატორული ნიჭითა და იუმორის გრძნობით.

შალვა ნუცუბიძე ოცდაათიანი წლების II ნახევრიდან ინტენსიურად იკვლევდა ქართული ფილოსოფიური აზროვნების ისტორიას და მასთან დაკავშირებულ „აღმოსავლური რენესანსის“ საკითხებს. მისი მეცნიერული გამოკვლევების საფუძველზე ქართველოლოგიის ეს დარგი დამოუკიდებელ მეცნიერებად ჩამოყალიბდა. დიდი წვლილი შეიტანა ფსევდოდიონისე არეოპაგელისა და ცნობილი ქართველი მოღვაწის, პეტრე იბერის იდენტობის საკითხის კვლევაში. ეს ჰიპოთეზა მან წამოაყენა 1942 წელს, მისგან დამოუკიდებლად, 1952 წელს, ამავე დასკვნამდე მივიდა ბელგიელი მეცნიერი ერნესტ ჰონიგმანი, რის შემდეგაც აღნიშნულ თეორიას ეწოდა ნუცუბიძე-ჰონიგმანის თეორია. შალვა ნუცუბიძემ გაარკვია შოთა რუსთაველის, ვეფხისტყაოსნის ავტორის ჰუმანისტური მსოფლმხედველობა. ახლებურად გადაწყვიტა პოემის ეროვნულ-ფილოსოფიური წყაროების შესწავლის საკითხი, განსაზღვრა რუსთაველის ადგილი რენესანსში. ქართული ფილოსოფიის, ლიტერატურის, სოციალური კულტურის, ისტორიული გარემოს საკითხებს ორმოცზე მეტი კვლევა უძღვნა. ვეფხისტყაოსნის ლიტერატურულ-იდეოლოგიური წყაროების ძიებაში ნუცუბიძეს დიდად ეხმარებოდა ქართული სასულიერო და საერო მწერლობის, აგრეთვე ფილოსოფიური აზროვნების ზედმიწევნით ცოდნა, მათი ტექსტების დადგენა, კომენტირება და მხატვრული თარგმნა (რუსელ ენაზე თარგმნა „ვეფხისტყაოსანი“, „აბდულმესიანი“, „თამარიანი“, ხალხური „ამირანიანი“). ცნობილია აგრეთვე ნუცუბიძის გამოკვლევები ესთეტიკისა და ქართული კულტურის ისტორიის სხვადასხვა საკითხებზე. ბერძნული „ბალავარიანის“ ქართული წარმომავლობის შესახებ.

სტალინის გარდაცვალების შემდეგ შალვა ნუცუბიძე ლავრენტი ბერიას აგენტად გამოაცხადეს. 1953-1960 წლებში გაძევებული იყო თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან და ჩამორთმეული ჰქონდა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსობა. უნივერსიტეტის ერთ-ერთ დამაარსებელს, ფილოსოფიაში ჭეშმარიტების თეორიის ავტორს სახელმწიფო უნივერსიტეტის 50 წლის იუბილეზე სიტყვით გამოსვლის უფლება არ მისცეს.

სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში მეგობართა შორის ხშირად აღნიშნავდა: „მე მთავრობამ ყველაფერი გამიკეთა, მაგრამ ვერაფერი ვერ დამაკლო“. შალვა ნუცუბიძე გარდაიცვალა 1969 წელს, დაკრძალულია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაღში.

 

გიორგი ახვლედიანი

 

მე-19 საუკუნის ბოლოს წყალტუბოს მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთ ულამაზეს მაღალმთიან სოფელში დაიბადა  ქართველი ენათმეცნიერი გიორგი ახვლედიანი, რომელსაც  საინტერესო და  წარმატებული   ცხოვრება  ჰქონდა, სავსე მრავალმხრივი კვლევებით,  გასაოცარი შედეგებითა და აღიარებით.

დაუჯერებელი ამბავია, მაგრამ  მსოფლიოს   ერთ-ერთ ყველაზე პატარა სოფელში დაბადებულმა გიორგი ახვლედიანმა   შეისწავლა 40-ზე მეტი ენა,   გახდა ცნობილი ქართველი  ენათმეცნიერი, პროფესორი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის თანადამფუძნებელი,  აკადემიკოსი,  ექსპერიმენტული ფონეტიკის საერთაშორისო და ამერიკის ლინგვისტური საზოგადოების საპატიო წევრი.  საფუძვლიანი განათლება მიიღო, როგორც ინდოევროპულ ენათმეცნიერებაში, ისე კლასიკურ ფილოლოგიაში. შეისწავლა ძველი ინდური, ძველი სპარსული, ძველი გერმანული და სლავური ენები.

გიორგი ახვლედიანის პედაგოგიური და სამეცნიერო მოღვაწეობა,  თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს უკავშირდება. 31 წლის იყო, როცა ივანე ჯავახიშვილთან და  მის თანამოაზრეებთან ერთად პირველი ქართული უნივერსიტეტი დააფუძნა და ზოგადი ენათმეცნიერების კათედრას ჩაუდგა სათავეში.  ,,ვფიქრობ, რომ უნივერსიტეტს ისე შევეზარდე, რომ მის გარეშე  არც წარმომიდგენია ჩემი ცხოვრება, პირიქით, მე რომ ხელახლა ვიწყებდე ცხოვრებას,  ისევ უნივერსიტეტის მსახური ვიქნებოდი, რადგანაც ვთვლი, რომ ვემსახურები დიდ საშვილიშვილო და ეროვნულ საქმეს’’ -ამბობდა გიორგი ახვლედიანი, რომლის   პიროვნული ტაქტი, პედაგოგიური ნიჭი და არაჩვეულებრივი განსწავლულობა მტკიცე საფუძველი იყო იმისთვის, რომ შეექმნა და შთამომავლებისთვის დაეტოვებინა მნიშვნელოვანი სამეცნიერო ნაშრომები  ენათმეცნიერების, ზოგადი და ექსპერიმენტული ფონეტიკის,  ლოგოპედის, ქართველური  და ინდოევროპული ენების დარგებში.   გიორგი ახვლედიანმა    წაიკითხა პირველი საუნივერსიტეტო კურსი „ენათმეცნიერების შესავალი’’, გამოსცა პირველი სალექციო კურსის სახელმძღვანელო,   იყო პირველი ქართული დისერტაციის ოპონენტი, უნივერსიტეტის წიგნთსაცავის პირველი ხელმძღვანელი.

გიორგი  ახვლედიანი დაიბადა  1887 წლის 13 აპრილს სოფელ დერჩში,  სარიდან ახვლედიანისა და ევგრასტი ასათიანის ოჯახში,     ბავშვობაში მოფერებით ,,გოგიას’’  ეძახდნენ. სოფლის სამრევლო სკოლის დამთავრების შემდეგ სწავლა ჯერ ქუთაისის, შემდეგ კი, თბილისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში გააგრძელა. 1905 წელს მეფის რუსეთის წინააღმდეგ დაწყებულ რევოლუციურ საქმიანობაში ჩაება, რის გამოც  დააპატიმრეს და გადასახლება მიუსაჯეს, მამამ სარიდან ახვლედიანმა მისი დახსნა  გავლენიანი ნაცნობების დახმარებით მოახერხა. უმაღლეს სასწავლებელში  სწავლის გაგრძელება   რევოლუციური წარსულის გამო ვერ შეძლო, რადგან ,,კეთილსაიმედოობის’’ საბუთი არ მისცეს, მუშაობა დაიწყო ბაქოს მაზრის უფროსის  ბავშვებთან მასწავლებლად და ამ ცნობის აღება მოგვიანებით მაინც   მოახერხა,  1910 წელს ხარკოვის უნივერსიტეტის  ისტორია -ფილოლოგიის ფაკულტეტის სტუდენტი გახდა, დაინტერესდა კლასიკური ფილოლოგიით, ორ წელიწადში შეისწავლა ინდოევროპული ენები: ძველი ინდური, სპარსული, გერმანული, სლავური.   1913 წელს ხარკოვის უნივერსიტეტის   მე-3 კურსის სტუდენტი   დააპატიმრეს,  თუმცა შემდეგ გაათავისუფლეს და   საქართველოში დააბრუნეს.   1915 წელს პროფესორის მოთხოვნით ისევ  ჩავიდა ხარკოვში და ინდოევროპული ენების კათედრაზე საპროფესოროდ დაიწყო მზადება, შეისწავლა ირანული, ინდური, ენები,  ქართული ფილოლოგია და ფონეტიკა.  ახვლედიანის გამოკვლევას “ნარნარა და ცხვირისმიერი თანხმოვნების ისტორიისათვის სანსკრიტში, ბერძნულში, ლათინურსა და სლავურ ენებში” ოქროს მედალი მიენიჭა.

ჰყავდა ულამაზესი მეუღლე პრასკოვია, ორი შვილი ელენე და ვალერი, იყო ღირსეული ოჯახის თავკაცი, მისი  უახლოესი მეგობრის აკაკი შანიძის ქალიშვილი     მზექალა შანიძე იხსენებს, რომ გიორგი ახვლედიანს   როგორც საზოგადოებრივ, ასევე, პირად ცხოვრებაში  ბევრი , არასასიამოვნო  ამბავი შეემთხვა,  მაგრამ ამას არასოდეს  იმჩნევდა და  აგრძელებდა აქტიურ საზოგადოებრივ მოღვაწეობას,    კითხულობდა საუნივერსიტეტო კურსებს: ენათმეცნიერების შესავალს, ზოგად და ექსპერიმენტულ ფონეტიკას, სანსკრიტს, ბერძნულს, ოსურს, რუსული ენის ისტორიასა და დიალექტოლოგიას, ინდოევროპული ენების შედარებით გრამატიკას, დასავლეთ ევროპის ლიტერატურის ისტორიას და სხვა.

ახვლედიანმა იოსებ ყიფშიძესთან და აკაკი შანიძესთან ერთად საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში ენათმეცნიერების კვლევა-ძიების საქმეს. 1923 წელს, მისი ინიციატივით ჩამოყალიბდა “ქართული საენათმეცნიერო საზოგადოება”.

დიდი ამაგი დასდო ქართული საენათმეცნიერო ტერმინოლოგიის დადგენის საქმეს. თანამშრომლობდა “ქართული სალიტერატურო ენის ნორმების დამდგენ კომისიასთან, თავმჯდომარეობდა საქართველოს თეატრალური საზოგადოების სასცენო მეტყველების მეთოდურ საბჭოს.    იყო ოსური ენისა და კულტურის მკვლევარი, შეადგინა ქართულ -ოსური ლექსიკონი, მისი რედაქტორობით გამოიცა ოსური ენის გრამატიკის სახელმძღვანელო.

1933 წელს გამოქვეყნდა გიორგი ახვლედიანის ,,უცხო სიტყვათა ლექსიკონი’’, რომელიც წარმოადგენს მისივე გამოუქვეყნებელი ვრცელი ლექსიკონის შემოკლებულ ვარიანტს. მან ფასდაუდებელი ამაგი დასდო ქართული მეცნიერული ტერმინოლოგიის დამუშავებას. მისი რედაქტორობით თუ მონაწილეობით გამოცემულია ბევრი სპეციალური დარგის: ლიტერატურის , ენათმეცნიერების , ფიზიკა-მათემატიკისა და სხვა ტერმინოლოგია.

გიორგი ახვლედიანი დაახლოებული იყო  ნიკო მართან.  1950 წლიდან  მის  მიმართ  საბჭოთა ხელისუფლების დამოკიდებულება შეიცვალა.  პროფესორი, რომელიც წლების განმავლობაში ამერიკის ლინგვისტური საზოგადოების წევრი იყო და უცხოურ სიმპოზიუმებში მონაწილეობდა უშიშროებისთვის  საეჭვო პიროვნება გახდა, ამის მიზეზი  ნიკო მართან ურთიერთობა და ,,იაფეტური’’ თეორიის მხარდაჭერა იყო, აღნიშნული თეორიის მიხედვით ენა მოსახლეობის განვითარების დონეებად იყოფოდა.   ამ    პერიოდში მას   დაკავება და გადასახლების რეალური საფრთხე ემუქრებოდა, თუმცა    მხნედ იყო,  ღირსეულად ეჭირა თავი და საყვარელ საქმიანობას აგრძელებდა სხვისი დახმარება  მისი სასიცოცხლო მოთხოვნილება იყო, თავად სცემდა პასუხს  უამრავი  თხოვნის წერილს,    ბევრს მოგზაურობდა,  მაგრამ მსოფლიოს საუკეთესო ადგილად მშობლიური სოფელი – დერჩი მიაჩნდა,  მან დააარსა დერჩის საშუალო სკოლა, ბიბლიოთეკა, მისივე სახსრებით აიგო მექვენა – დერჩის დამაკავშირებელი ხიდი, რომელსაც დღესაც ადგილობრივი მოსახლეობა – ,,გიორგის” ხიდს უწოდებს. გიორგი ახვლედიანმა ცხოვრების უმეტესი ნაწილი თბილისში გაატარა, ყოველ ზაფხულს ჩადიოდა მშობლიურ სოფელში,  გარდაიცვალა  7 ივლისს, 1973  (86 წლის ასაკში)  დაკრძალულია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაღში.

 

ნიკო ლორთქიფანიძე

 

არისტოკრატიული ინტელიგენციის შეუდარებელი წარმომადგენელი, იმერელი ფიცის კაცების შთამომავალი, „ქართული პროზის რაინდად“ შერაცხული, ზღვარდაუდებელი პატრიოტი, რომელმაც სამ სიტყვაში „იყიდება, მოუარეთ, აღსდგება“  გააერთიანა მშობლიური ქვეყნის მდგომარეობით გამოწვეული სევდა. მის ნაწერებში ღრმა ნააზრევი იკითხება არა მხოლოდ სიტყვებში, არამედ სტრიქონებს შორის სიცარიელეშიც. ქვეტექსტების დიდოსტატი ერთი ესკიზით ახერხებდა ეთქვა ის, რასაც სხვები მთელ ტომებს ახმარდნენ. მას ყურადღების მიღმა არ რჩებოდა  უბრალო ადამიანების სულის არც ერთი მოძრაობა, რაც მეტად ორიგინალურ გარდასახვას განიცდიდა მის შემოქმედებაში, იწერებოდა  „ტრაგედია უგმიროთ“, იქმნებოდა  „თავსაფრიანი დედაკაცის“ განუმეორებელი სახე. მისი ლაკონური წერის მანერა გვაიძულებს არა მარტო ვიკითხოთ, არამედ ვიგრძნოთ, გავიზიაროთ მისი გმირების, თუნდაც ერთ აბზაცში ჩატეული თავგადასავალი… ეს ნიკოა,  ნიკო ლორთქიფანიძე!

ნიკო ლორთქიფანიძე დაიბადა 1880 წლის 29 სექტემბერს, წყალტუბოს რაიონის სოფელ ჩუნეშში. მწერალი იმერელ თავადთა შთამომავალი გახლდათ. მისი წინაპრები იმერეთის მეფის კარზე მიღებული პირები ყოფილან. მათ „ფიცის კაცებს“ უწოდებდნენ. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ ქვეყნისათვის ყველაზე რთულ პერიოდში მათ ანდობდნენ ყველაზე მნიშვნელოვანი საქმეების გადაწყვეტას. „ფიცის კაცები“ სასახლის გვარდიის როლს ასრულებდნენ. ამ „ფიცის კაცთა“ წინამძღოლი ყოფილა მწერლის პაპა – გიორგი ლორთქიფანიძე – ბავშვობიდანვე დაახლოებული იმერეთის მეფე სოლომონ მეორესთან. თავის დროზე ცნობილი საზოგადო მოღვაწე იყო მწერლის მამა – მერაბ ლორთქიფანიძეც. მას ერთ-ერთ პირველს, ჯერ კიდევ საგლეხო რეფორმის გატარებამდე გაუთავისუფლებია თავისი ყმები. მწერლის დედა წულუკიძეთა ოჯახის ასული იყო. ნიკო ლორთქიფანიძეს ხუთი და და ორი ძმა ჰყავდა. მწერლის ძმები – იასონი და ალექსანდრე ასევე ცნობილი საზოგადო მოღვაწეები იყვნენ.

წერა-კითხვა ნიკომ შინ შეისწავლა. მწერლობაც ადრეული ასაკიდანვე დაიწყო, თუმცა ბავშვობის ხანის ნაწერები მოგვიანებით თავადვე გაუნადგურებია. მწერლის ბავშვობაში ჩვენი საზოგადოება ქართული წიგნების ნაკლებობას განიცდიდა და პატარა ნიკოც თურმე უფრო ხშირად რუსული წიგნებით სარგებლობდა. შესაბამისად, წერაც რუსულად დაუწყია.

თავდაპირველად ნიკო ლორთქიფანიძე ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში შეიყვანეს. იგი ჩაება საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. 1901 წელს ქუთაისს ესტუმრა რუსეთის მოხეტიალე დასი, რომელთაც წარმოადგინეს პიესა „შვილი ისრაელისა“. რუსმა შოვინისტებმა შემთხვევა ხელიდან არ გაუშვეს და სცადეს, წარმოდგენა ქართველთა და ებრაელთა შორის შუღლის გასაღვივებლად გამოეყენებინათ. ამ მცდელობას წინ აღუდგნენ ნიკო ლორთქიფანიძე და მისი მეგობრები. საქმეში პოლიცია ჩაერია. აღელვებული ხალხის დასაწყნარებლად ჯარისკაცთა 150 კაციანი რაზმის გამოყენება გახდა საჭირო. ნიკო ლორთქიფანიძე და მისი მეგობრები პასუხისგებაში მისცეს. ბრალი ედებოდათ პოლიციის მოხელეთა შეურაცხყოფაში, საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევაში. ბრალდებულებს ფულადი ჯარიმა დააკისრეს. მაგრამ ხელისუფლების მაღალჩინოსანთა მოთხოვნით განაჩენი გადაისინჯა და ნიკო ლორთქიფანიძეს ორი თვით პატიმრობა მიუსაჯეს.

სასჯელის მოხდის შემდეგ ნიკო ლორთქიფანიძე ვლადიკავკაზში გაემგზავრა. აქვე სწავლობდა მისი ძმა იასონი. ნიკომ გიმნაზიის სრული კურსი დაამთავრა და ხარკოვის უნივერსტეტში, მათემატიკის ფაკულტეტზე შევიდა. მოკლე ხანში კი იურიდიულზე გადავიდა. თუმცა უნივერსტეტი არ დაუმთავრებია – სტუდენტურ გამოსვლებში მონაწილების გამო იგი სასწავლებლიდან გარიცხეს.

1902 წელს ნიკო ლორთქიფანიძე ავსტრიაში გაემგზავრა. ბინას, რომელშიც მწერალი ავსტრიაში ცხოვრობდა, ამშვენებდა წარწერა: „პრინცი ლორთქიფანიძე“. აღნიშნული პერიოდიც ფათერაკებიანი აღმოჩნდა მწერლისათვის, „ფიცის კაცთა“ შთამომავალს ერთი ლექტორი, შეურაცხმყოფელი გამოხდომის გამო, დუელში გამოუწვევია. დუელი „ქართველი პრინცის“ გამარჯვებით დასრულებულა.

დუელში ჩაბმა ნიკო ლორთქიფანიძეს კიდევ ერთხელ მოუხდა რუს ოფიცერთან, რომელმაც ქართველები მასხრად აიგდო.

1907 წელს ნიკო ლორთქიფანიძე, ისე რომ სასწავლებელი არ დაუმთავრებია, თბილისში დაბრუნდა. 1907-08 წლებში გერმანულის მასწავლებლად მუშაობდა თბილისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში, ეწეოდა პუბლიცისტურ და საგამომცემლო საქმიანობას, რედაქტორიბდა გაზეთს „ერი“, რომელიც ხელისუფლებამ დახურა ეროვნული პოზიციის გამო.

1912-25 წლებში ქუთაისში ცხოვრობდა, სადაც საადგილმამულო ბანკში დამფინანსებლად მოეწყო. აქვე დაოჯახდა. ქუთაისში ყოფნის დროს ნიკო ლორთქიფანიძე არაერთ გამოჩენილ საზოგადო მოღვაწეს დაუახლოვდა: ტიციან ტაბიძეს, პაოლო იაშვილს, კოლაუ ნადირაძეს, კონსტანტინე გამსახურდიას და სხვებს.

1925 წლიდან ნიკო ლორთქიფანიძე ისევ თბილისში გადავიდა და პედაგოგიური მოღვაწეობა განაგრძო. მწერალი საგამომცემლო საქმიანობითაც იყო დაკავებული. 1910-11 წლებში მისი რედაქტორობით გამოდიოდა ყოველკვირეული ჟურნალი „ცხოვრება და ლიტერატურა“. 1917 წლიდან მუშაობდა ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის გაზეთ „სამშობლოს“ პასუხისმგებელ მდივნად, მოგვიანებით კი ამავე გაზეთის რედაქტორი გახდა. საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ქუთაისში ნიკო ლორთქიფანიძის რედაქტორობით გამოდიოდა ლიტერატურული ალმანახი „კრებული“.

ნიკო ლორთქიფანიძეს თანამედროვენი ახასიათებენ დიდსულოვან, არისტოკრატული ბუნების, მოკრძალებულ და დახვეწილ ადამიანად. მწერლის ცხოვრების უკანასკნელი წლები ჩვენი ქვეყნის შავბნელ პერიოდს დაემთხვა. უკუღმართი დროებით შეწუხებული მწერალი ჩუმად, უპრეტენზიოდ ცხოვრობდა და ხელისუფალთ თავს არიდებდა. ხშირად უნახავთ შებინდებისას რუსთაველის გამზირზე მარტო მოსეირნე, ფიქრებში ჩაფლული, თვალებში ნაღველჩამდგარი. დადიოდა და დაატარებდა გულს, რომელსაც მხოლოდ სამშობლოს განცდა ჰქონდა დაკისრებული. სხარტი, ლაკონური და ემოციური სტილით ქმნიდა ნაწარმოებებს, რომელთა მთავარი პერსონაჟი განცდაა, განცდა სამშობლოსი, განცდა სიყვარულისა, განცდა ბუნებისა, განცდა ბუნებისა და ცხოვრების უთანხმოებისა, განცდა იმედისა, ხან მოღლილი და მოტეხილი იმედისა, რომელიც იქვე აჩენს სევდას. ეს სევდა ნაწარმოებიდან ნაწარმოებში გადაყვება მის შემოქმედებას,როგორც მხატვრული ელფერი.

ნიკო ლორთქიფანიძე გარდაიცვალა 1944 წლის 25 მაისს, 64 წლისა, დაკრძალეს ვაკის სასაფლაოზე, საიდანაც 1954 წელს დიდუბის პანთეონში გადაასვენეს.

ოტია იოსელიანი

წყალტუბოელები სამართლიანად ამაყობენ იმით, რომ ჩვენს ქალაქში ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ქართული მწერლობის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი ოტია იოსელიანი, რომლის სამაგალითო ცხოვრება უფრო მარტვილის დიდი და მძიმე, მაგრამ ამავე დროს საპატიო მისია იყო, ვიდრე ჩვეულებრივი ადამიანისა, თუნდაც შემოქმედისა. ის ერთადერთი ოტია იყო – კუშტი, დაუნდობელი, სამშობლოს უბედურებით გულმოკლული, თავისი პრინციპების მქონე, არც კომუნისტურ წეს-წყობილებას ეფერებოდა და არც, ვითომ ეროვნულ მოღვაწეთ…არც სხვა ქვეყნების აკადემიები იზიდავდა და არც ძვირფასი ვილები…ალბათ ამიტომ „მარტოობით განწმენდილი სულის შემოქმედს“, მონუსხულები უსმენდნენ როგორც მის მონადირე ხარჯიხვს, მუხლჩაუხრელად მიჰყვებოდნენ ფეხშეუქცევ ვიწრობებსა თუ თვალუწვდენელ ხევებში…იმ სიწმინდეში, სადაც ღირსეული მონადირე ჯიხვებს მარილიან წყაროზე არასოდეს ჩაუსაფრდება. იმიტომ რომ მწყურვალს თოფს ვერ ესვრის, ვერც მშიერს ჩაუყრის ჯამში საწამლავს, კაცმა რომ ვერ გაიგოს, ღმერთს რა უთხრას ?

ოტია შალვას -ძე იოსელიანი დაიბადა 1930 წლის 16 ივნისს წყალტუბოს რაიონის სოფელ გვიშტიბში. ერთი წლისას და სამი თვისას მამა გარდაეცვალა. უმამობას მალე უდედობაც დაემატა, დედა ქუთაისში გათხოვდა… ეს განცდები მწერალს გადმოცემული აქვს თავის მოგონებებში: „ამ მდუღარეგადასხულ ჩემს ბიოგრაფიაში – წერს ოტია იოსელიანი – ვერცერთი ნათელი დღე ვერ გამოვძებნე. რაც არ იყო, რას გამოძებნი. ყურმოკრული მაქვს, თითქოს ჰემინგუეის უთქვამს –მწერლის აკადემია უბედური ბავშვობააო” – ჩინებულად მაქვს დამთავრებული ეს აკადემია”.
ოტიას და მის უმცროს ძმას ბებია და მამიდა ზრდიდნენ. ბებიამ, ქრისტინა გიგოს ასულმა ავალიანმა, დიდი როლი ითამაშა მის პიროვნებად ჩამოყალიბებაში. მწერალი თავის შემოქმედებაში.

განსაკუთრებული პატივისცემით იხსენიებს ქართული ენის მასწავლებელს ქეთევან ბალანჩივაძეს, რომელიც ოთხი წელი დამრიგებელიც იყო. ქეთევანმა წარუშლელი კვალი დატოვა ბავშვობის დროინდელ მეხსიერებაზე. ოტია იოსელიანმა სკოლაში გაიცნო მომავალი მეუღლე ქეთევან ფანცხავა, რომელიც მათთან მეშვიდე კლასში გადმოვიდა.

სკოლის დამთავრების შემდეგ ქეთომ და ოტიამ ქუთაისს მიაშურეს და პედაგოგიურ ინსტიტუტში ჩააბარეს ქართული ენისა და ლიტერატურის ფაკულტეტზე. მომავალი მწერალი იქ დიდხანს არ გაჩერებულა. პირველ კურსზევე მიატოვა ინსტიტუტი და თბილისის სამხატვრო აკადემიას მიაშურა. ამ დროისათვის მას უკვე ჰყავდა მეუღლე და უფროსი ვაჟი ბაჩო. ერთი წელი მოსამზადებელ კურსებზე დაჰყო. მაგრამ მისაღებ გამოცდებზე ქართულ ლიტერატურაში ჩაიჭრა და ინსტიტუტის გარეთ დარჩა.

ოტია დაბრუნდა სოფელში და გულმოსულმა სხვისთვის კი არა, საკუთარი თავისთვის რომ დაემტკიცებინა, ქართული სხვაზე ნაკლებად არც მან იცოდა, მოთხრობების წერა დაიწყო. ოტიას უთხრეს: ძალიან, რომ მოინდომოს, საბავშვო მწერლად იქნებ გამოდგესო. ,,ვითომ საბავშვო მწერლობა პატარა ამბავი ყოფილიყოს”- ამბობს ოტია. შედეგი, რა თქმა უნდა, განსაცვიფრებელი გამოდგა. ამის შემდეგ იგი იწყებს ნოველების, მოთხრობების, რომანების, ზღაპრების, პიესების და სცენარების წერას.

100_4329ოტია იოსელიანი მწერალთა კავშირიდან გაგზავნეს საკავშირო მწერალთა კავშირის უმაღლეს ორწლიან კურსებზე. რუსეთში ყოფნის დროს გარდაეცვალა “ქვეყნის უკეთესი ბებია”, რაც ძალიან განიცადა. 1961 წელს დაამთავრა სსრკ მწერალთა კავშირთან არსებული უმაღლესი ლიტერატურული კურსები. მისი პირველი თხზულება დაიბეჭდა 1954 წელს, მოთხრობების პირველი კრებული „კარის მეზობელი” გამოსცა 1957 წელს. ოტია იოსელიანის სამწერლო ასპარეზზე გამოჩენამ დიდი გამოხმაურება ჰპოვა. მისი პირველი რომანის განხილვისას (მოსკოვში) კრიტიკოსების მხრიდან ეჭვიც კი გამოითქვა, რატომ უნდა განხილულიყო ეს რომანი ტოლსტოის დონეზე, იმდენად მაღალი შეფასება მოიპოვა ამ ნაწარმოებმა. იქიდან მოყოლებული სულ უფრო ძლიერდებოდა ოტაის შემოქმედებისადმი სიყვარული. მოთხრობას მოთხრობა მოყვა, ნოველას – ნოველა, რომანს -რომანი… აღიარებას – აღიარება. სულ მალე ამ ყველაფერს დაემატა დრამატურგი და სცენარისტი ოტია იოსელიანი. თეატრთან პირველი შეხება სერგო ზაქარიაძის მეშვეობით მოხდა. სწორედ ამ მსახიობისთვის დაიწერა პიესები: ,,ადამიანი იბადება ერთხელ”, ,,სანამ ურემი გადაბრუნდება” და ,,ურემი გადაბრუნდა” (მის კინოვერსიაშიც სერგო ზაქარიაძემ შეასრულა მთავარი როლი).

1961 წელს გამოაქვეყნდა რომანი ,,ვარსკვლავთცვენა”. იმავე წელს დაიწერა პიესა ,,ადამიანი იბადება ერთხელ” და დაიდგა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო დრამატულ თეატრში. 1972 წელს საბჭოთა მწერალმა გამოსცა რომანი ,,ტყვეთა ტყვე”. 1973 წელს ,,ნაკადულმა” გამოსცა ,,დაჩის ზღაპრები” (უძღვნა თავის უმცროს შვილს დაჩის). 1981-82 წლებში რჩეული ორტომეული. 1989-91 წლებში ისევ ორტომეული. 1999 წელს გამოიცა 55 არაკი. 2002 წელს გამოიცა მისი ახალი კრებული, რომელშიც 99 ლექსია შეტანილი.

ოტია იოსელიანის ნაწარმოებები (რომანები: „ვარსკვლავთცვენა“, „შავი და ცისფერი მდინარე“, „იყო ერთი ქალი“, „ქალი გამოვიდა საღალატოდ“, „ტყვეთა ტყვე“…) მსოფლიოს ხალხთა 30-ზე მეტ ენაზეა თარგმნილი და გამოცემული, რომელთა ჯამური ტირაჟი 7 მილიონს აღწევს. მწერლის რამდენიმე ათეული დრამატული ნაწარმოები („როცა სიყვარული მოვა“, „ადამიანი იბადება ერთხელ“, „სანამ ურემი გადაბრუნდება“, „ექვსი შინაბერა და ერთი მამაკაცი“… ), მსოფლიოს სხვადასხვა ქალაქებში, 160-ზე მეტ სცენაზეა დადგმული. ავტორია სცენარებისა: ,,ჩქარი მატარებლიდან”,,ლევანა”, ,,თეთრი ქალიშვილი”, ,,აკაციის ყვავილობა”, ,,ცეცხლთან თამაში”, ,,ბოშას კოცნა”, ,,მალე გაზაფხული მოვა”, ,,ჩემი ქალაქის ვარსკვლავი”.

მწერლის კინოსცენარების მიხედვით შეიქმნა ისეთი მნიშვნელოვანი სრულმეტრაჟიანი მხატვრული ფილმები, როგორიცაა: „ჩემი ქალაქის ვარსკვლავი“ და „მალე გაზაფხული მოვა“ კინოსტუდია ქართულ ფილმში გადაიღეს, აგრეთვე, „აკაციის ყვავილობა“, „ჩქარი მატარებელი“, „ბოშას კოცნა“, მულტფილმები: „დაჩის ზღაპრები“, „სიყვარული და კიბერნეტიკა“. საქართველოს ტელევიზიასი წარმატებით დაიდგა „ადამიანი იბადება ერთხელ“. სატელევიზიო ფილმად იქცა „მტრედებს გამოტანებული ბარათები.“

ოტია იოსელიანმა მრავალი პოეტური კრებული უძღვნა ბავშვებს, რომელთა შორის გამორჩეულია: „დაჩის ზღაპრები“, „მუხლზე დაწერილი ბარათები“, „ცხრა მთას იქეთ“, „ზღაპრად გაუგონარი ზღაპრები“.
ოტია იოსელიანის მთელი შემოქმედება, რომელიც სათავეს ჩვენი, არცთუ ისე სახარბიელო სინამდვილიდან იღებდა. საზოგადოებას დღესაც აფხიზლებს, სტიმულსა და ენერგიას მატებს და მოუწოდებს იმ ბრძოლისაკენ, რომელსაც როგორც თავად ამბობდა „ყოველთვის აქვს აზრი“
100_4329 ვინც ბატონ ოტიას იცნობდა დაგვერწმუნება, რომ იმითაც იყო გამორჩეული, რომ მისი ცხოვრების წესისათვის პომპეზური ზეიმები და იუბილეები მიუღებელი იყო, საყოველთაოდ აღიარებული მწერალი მხოლოდ საქმიანი, საინტერესო შეხვედრების მოწყობაზე თანხმდებოდა, ამ შეხვედრებზე მისი „ავი მუსაიფი“… იყო დასტური იმისა, რომ ამ ქვეყნად შრომისა და ოფლისღვრის გარეშე არაფერი იქმნება.. ვინც მის ცხოვრებას და შემოქმედებას თვალს გადაავლებს უთუოდ მიხვდება, რომ იოლად არაფრისთვის მიუღწევია… მწერალს, დრამატურგს, პოეტსა და აქტიურ საზოგადო მიღვაწეს, მეფუტკრეს, მევენახეს, მესიმინდეს, მებუხრეს კალატოზსა და ხუროს ნებიერის ფრთები ბედისწერამ ამ ქვეყნიდან გასვლის შემდეგ უფრო გადააფარა, მას არდავიწყება ერგო, კაი ყრმობისა და მხატვრული სიტყვის დიდოსტატობის, მხოლოდ მისეული ხიბლისა და კოლორიტის, სამშობლოს ბედით გულანთების, ქვეყნის დღევანდელობასა და მომავალზე ზრუნვის, მწარე სიმართლისათვის თვალის გასწორების და შეუვალი პოზიციის სანაცვლოდ… ბევრი აშენა, აკეთა, შექმნა და წავიდა …

ბატონი ოტია პირველსკოლელებს განსაკუთრებით გვეამაყება, რადგან მას ქალაქის პირველი საშუალო სკოლა აქვს დამთავრებული.  მასაც გამორჩეულად უყვარდა მშობლიური სკოლა,  ხშირად გვსტუმრობდა და მონაწილეობდა სასკოლო ცხოვრებაში. ბატონ ოტიასთან შეხვედრებით  განებივრებულნი ვიყავით და გვეამაყება,  რომ ჩვენი სკოლის ჰიმნის ტექსტის ავტორი თავად გახლდათ.

2011 წლის 19 ივლისს ოტია იოსელიანი გელათის საკათედრო ტაძრიდან გამოასვენეს და ანდერძის თანახმად საკუთარ ეზოში დაკრძალეს. სახელოვანი მწერალი უკანასკნელ გზაზე უამრავმა ადამიანმა გააცილა ..საფლავზე დაახლოებით 1.60 სანტიმეტრი სიმაღლის გრანიტია აღმართული, მასზე ბრინჯაოში ჩამოსხმული მწერლის ბარელიეფია დამაგრებული, წარწერით – ოტია. მიწაზე დადებულ გრანიტის ფილაზე კი გამოკვეთილია ეტრატის გრაგნილი მწერლის სიტყვებით – „ადამიანისგან რაც რჩება, მისი სიცოცხლეც ესაა“